“Ik begin mij nu een voorstelling te maken van het leven van mijn grootmoeders … Aan hen – en aan de activisten die zich inzetten om vrouwenlichamen te bevrijden van archaïsche en onnodige banden – draag ik dit boek op”
Uit moeders geboren; moederschap als ervaring en instituut
In dit baanbrekende boek beschrijft dichteres en feministe Adrienne Rich haar eigen ervaring als vrouw en moeder. Een ervaring die vormgegeven en gecontroleerd wordt door mannen die het moederschap tot instituut hebben gemaakt. Maar dat hoeft het niet te zijn, aldus Rich.
Paneldiscussie in de Balie
Bijna vijftig jaar na publicatie en twee feministische golven verder is haar boek recent opnieuw uitgegeven. Het onderwerp leeft nog altijd, zo bleek ook tijdens de goed bezochte paneldiscussie van de Publieke Intellectuelen in de Balie op 23 maart 2025. Onder de bezielde leiding van Ianthe Mosselman werd de nalatenschap van Adrienne Rich besproken. Het imposante panel bestond uit journaliste en schrijfster Niña Weijers, schrijfster en journaliste Dieuwertje Mertens, cultuurwetenschapper Margriet van Heesch en sociologe en politica Hedy D’Ancona. Niña Wijers trapte af met een prachtig essay, speciaal hiervoor geschreven en te lezen in de Groene Amsterdammer van 20 maart 2025. Een diepgaand gesprek volgde dat door de verschillende generaties een extra gelaagdheid kreeg, waarbij de tijd waarin zij opgroeiden en/ of kinderen kregen van invloed was op hun ervaring als vrouw en als moeder.
Het persoonlijke is politiek
“Het moederschap … heeft wel degelijk een geschiedenis. Het heeft een ideologie en is fundamenteler dan instituties als stam of natie” schrijft Rich. Er is volgens haar sprake van een fundamenteel waarnemingsprobleem. Het vrouw-zijn is niet ahistorisch en ook geen neutraal fenomeen. Het persoonlijke is politiek. En zoals Wijers het verwoordt: “Ik leefde in de veronderstelling dat het er niet toe deed of je man was of vrouw, terwijl ik het tegelijkertijd als volstrekt vanzelfsprekend ervaarde dat alles wat ooit gedacht en opgeschreven was en alles dat ertoe deed door mannen was bedacht en opgeschreven.”
Mevrouw heeft een bankrekening
Dat het onze eigen moeders, grootmoeders en overgrootmoeders waren die ervoor gezorgd hebben dat wij vrouwen mensenrechten kregen, lijkt de maatschappij te zijn vergeten. Mijn oma moest nog direct na de lagere school in de huishouding gaan werken, terwijl haar jongere – volgens haar – dommere broertje door mocht leren. Mijn eigen moeder moest nog stoppen met werken toen ze zwanger bleek van mijn zus en pas eind jaren negentig kon de bank “mevrouw” op haar afschriften schrijven.
Consent
En ik?! Ik hoefde dan gelukkig niet meer mijn benen te spreiden voor mijn man, maar “nee zeggen” was mij niet geleerd. En als ik een keer wel het lef had een man te weigeren, dan werd dat het op zijn zachts gezegd niet gewaardeerd. De vlag ging dan ook uit toen op 1 juli 2024 de op consent gebaseerde wet seksuele misdrijven inging. Om mij gaandeweg het jaar te realiseren dat de consentvraag niet lijkt te gelden voor mannen die beweren een vrouw te zijn, waardoor veroordeelde verkrachters ineens in vrouwengevangenissen mogen (NB. 50% van de trans-geïdentificeerde mannen in vrouwengevangenissen is veroordeeld voor seksuele misdrijven). De bubbel waarin ik opgroeide, “Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid”, heeft mij niet voorbereid op het leven als vrouw in onze maatschappij.
Vrouwenrechten nog altijd fragiel
Wijers merkte op: “Niet zien was de hoogste vorm van neutraliteit. De zuiverste lens om naar de wereld te kijken” en het is tijd dit te doorbreken. Vrouwenrechten zijn nog heel fragiel en wereldwijd niet ingebed. Kijk alleen maar naar de gruwelijkheden waar meisjes en vrouwen in het Midden-Oosten mee te maken hebben. Oost of West, links of rechts, zwart of wit, arm of rijk: vrouwen ondervinden op basis van hun geslacht nadelen van het systeem en worden nog altijd als bezit beschouwd (zowel privé als publiek).
Een boek voor ons allemaal
“Uit moeders geboren” is een boek van alle tijden: voor jong en oud, man en vrouw. Een boek voor iedereen. Ga het lezen, breng het onder de aandacht op middelbare scholen en universiteiten.
En waarom verzustering het antwoord is
Voor de vrouwen tot slot nog een oproep: laten wij ons verenigen, op de punten waarin we wel gelijk zijn, waarin we elkaar vinden. Laten we, zoals Hedy D’Ancona passend afsloot, samen de barricaden weer op gaan om de strijd van onze voormoeders voort te zetten. Want we zijn er nog lang niet.
WRN Netherlands
Foto van links naar rechts: Margriet van Heesch, Heli D’Ancona, Iante Mosselman (gespreksleidster), Niña Weijers, Dieuwertje Mertens. Het gesprek over de nalatenschap van Adrienne Rich is hier terug te kijken: https://debalie.nl/programma/publieke-intellectuelen-adrienne-rich-23-03-2025/
Eva Kurilova, september 2024: Statistieken tonen aan dat de HELFT van de mannen met een trans-identificatie in de gevangenis een zedendelinquent is; gevangenis gegevens uit verschillende jaren en landen lijken hetzelfde consistente beeld te schetsen: https://www.evakurilova.com/p/statistics-show-that-half-of-trans
Een heel krachtig artikel. Dank je wel voor het delen van je ervaring en het belichten van de problemen waarmee vrouwen in het verleden en heden te maken hebben en hoe we actie kunnen ondernemen.
Ik voel me geïnspireerd om het boek ‘Uit moeders geboren’ en het essay dat je noemde uit de paneldiscussie in de Balie op 23 maart 2025 te lezen en te delen.